Kooperatifler, ortaklarının belirli ekonomik menfaatlerini ve özellikle meslek veya geçimlerine ait ihtiyaçlarını işgücü ve parasal katkılarıyla karşılıklı yardım, dayanışma ve kefalet suretiyle sağlayıp korumak amacıyla gerçek ve tüzel kişiler tarafından kurulan tüzel kişiliği haiz değişir ortaklı ve değişir sermayeli ortaklıklardır (Koop. K m. 1). 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu ortaklar için bazı borç ve yükümlülükler öngörmüştür. Her ortağın en az bir ortaklık payı almak zorunda olması (Koop. K m. 19/1), ne suretle olursa olsun öğrenmiş olduğu kooperatife ait iş sırlarını, sonradan ortaklık hakkını kaybetmiş olsa dahi daima gizli tutmakla yükümlü olması (Koop. K m. 25), herhangi bir sebeple kooperatiften ayrılışının kesinleştiği tarihten başlayarak bir yıl veya ana sözleşme ile tespit olunan daha uzun bir süre içinde kooperatif iflas ettiği takdirde, ayrılmasından önce doğmuş olan borçlar için söz konusu olan açığı kapama yükümü (Koop. K m. 36) ve nihayet öğretide işaret edilen bağlılık ve ortaklığa zarar vermeme borcuna işaret etmek gerekir[1].  

Kanundan doğanlara ilave olarak, kooperatif ana sözleşmesi ile ortaklar bakımından çeşitli ödeme yükümlülükleri de kanuni sınırlar içerisinde öngörülebilir. Giriş aidatı, yıllık veya dönemlik aidat burada zikredilebilir[2]. Bunun yanı sıra ortakların ödemelerini geciktirmesi halinde, gecikme (temerrüt) faizi talep edilmekte ve genel kurul kararı veya ana sözleşmeyle ortaklar tarafından ödenecek temerrüt faizi oranının ne olacağı da belirlenmektedir[3].  Y. 11. HD. kararına göre, eğer genel kurul kararı iptal edilmemiş ise ortaklar buna uymakla yükümlüdür[4]. Acaba, ödemelerinde temerrüde düşen kooperatif ortağı bakımından, uygulanacak temerrüt faizi oranı karara bağlanırken, genel kurul TBK m. 120/2’de yer alan faiz üst haddi ile bağlı mıdır?

Konuyu incelememizi mucip kılan sebep Y. 23. HD.’nin konu ile ilgili kararlarıdır. İlgili dairenin, yapı kooperatifleri hakkında vermiş olduğu 29.1. 2020 tarihli bir kararda “Dava, kooperatif üyeliğinden kaynaklanan üyelik aidat alacağının tahsili amacıyla başlatılan icra takibine vaki itirazın iptali istemine ilişkindir. Hukukî ilişkilerde temerrüt durumunda, uygulanması öngörülen temerrüt faiz oranı, Türk Borçlar Kanunu madde 120 uyarınca, yıllık yasal faiz oranının (yasal faiz oranı %9’dur) yüzde yüzünü aşamaz. Bu hükme uygun davranmak suretiyle taraflar temerrüt faiz oranını serbestçe belirleyebilir. Bu sınırlama Türk Ticaret Kanunu madde 8/1 uyarınca ticari işlerde uygulanmaz. Somut olayda, kooperatif ile üyesi arasında bir ticari iş söz konusu değildir. Bu sebeple, kooperatif genel kurulunca, kooperatif aidatlarının ödenmesinde temerrüde düşen üyelerden, talep edilecek temerrüt faizinin oranı belirlenirken TBK'nın madde 120’de ifade edilen sınıra uygun karar alınmalıdır. Bir başka ifadeyle, kooperatif genel kurulunca belirlenecek temerrüt faiz oranı, faiz borcunun doğduğu tarihte yürürlükte bulunan mevzuata göre belirlenen yasal faiz oranının yüzde yüzünden fazla olamayacaktır. Huzurdaki olayda kooperatif genel kurulunca belirlenebilecek temerrüt faiz oranı yıllık yasal faiz oranı olan %9’un yüzde yüz fazlası olan %18 oranından fazla belirlenemeyecektir” ifadelerine yer verilmiştir[5].

Y. 23. HD., tarım kredi kooperatiflerine ilişkin bir başka kararında ise, “Dava tarım kredi kooperatifinin kefil olduğu …bankası'nda kullandırılan kredinin ödenmemesi sebebiyle kefilin krediyi ödemesi üzerine asıl borçluya rücuuna dair olarak açılmış olan itirazın iptali davasıdır. Banka ile asıl borçlu arasında yapılmış sözleşmenin 21. maddesinde faiz hükümleri yer almış, davacı kooperatif ile davalı arasında yapılan kefalet sözleşmesinde de bu sözleşmeye atıf yapılarak faiz hükümlerinin taraflar arasında bağlayıcı olduğu belirlenmiştir. Ayrıca davacı kooperatifin anasözleşmenin 66. maddesinin 2. fıkrasında kooperatif tarafından kredilerin geri ödenmemesi halinde ortaklarından bankaca uygulanan faizi talep edebileceği belirtilmiştir. Bu sebeplerle davanın kooperatifin TBK 88-120. maddeleri sınırlamasına bağlı kalmadan temerrüt faizi talep edebileceği anlaşıldığından sözleşmede belirlenen temerrüt faizini talep edebilir” şeklinde karar vermiştir[6].

Zikredilen ilk karar, yapı kooperatifi hakkındadır. Ticari iş ve adi iş ayrımı bakımından kararda, kooperatif ile ortağı arasında bir ticari işin söz konusu olmadığı ifade edilmiş, kooperatif genel kurulu tarafından alınan kararın ticari işe vücut vermeyeceği sonucuna ulaşılmıştır. Ancak tarım kredi kooperatifi hakkında verilen diğer kararda ise, kooperatif ana sözleşmesi ve taraflar arasındaki sözleşme hükmüne dayalı olarak TBK m. 120/2’de yer alan sınırlandırmanın geçerli olmayacağı yine aynı daire tarafından karara bağlanmıştır.

Bilindiği üzere, 6098 sayılı TBK’nin m. 88/2 ve 120/2 hükümlerinde, sözleşme ile belirlenen anapara ve temerrüt faizi oranları bakımından bir üst sınır öngörülmüştür. Hâkim düşünceye göre, ticari işlerde faiz oranının serbestçe belirlenmesine müsaade edilmiştir (TTK m. 8). Bir başka anlatımla aşağıda görüleceği üzere ticari işlerde taraflar TBK m. 88/2 ve 120/2’de yer alan faiz üst sınırları ile bağlı olmaksızın faiz oranlarını serbestçe belirleyebilirken, adi işlerde bu sınırlara uymakla yükümlüdür. Kooperatif ortağından talep edilecek temerrüt faizinin iradi olarak belirlendiği hallerde, acaba TBK m. 120/2 hükmüne mi uyulacak, yoksa bu konuda bir serbesti mi olduğu kabul edilecektir? Bu durumda öncelikle kooperatif ile ortağı arasındaki ilişkinin niteliğinin tespit edilmesi ve ödemelerinde temerrüde düşen ortaktan talep edilecek iradi faiz oranının ne olacağının belirlenmesi gerekir.