Sadakat borcu iş sözleşmesi kavramı ile birlikte ortaya çıkmış, tarih boyunca varlığını sürdürmüş ve zaman içinde şekil değiştirerek günümüze kadar ulaşmış bir işçi borcudur[1]. Bu borç, II. Dünya Savaşı sırasında Alman Hukukuna hâkim olan “işyerine aidiyet” (betriebsangehörigkeit) kuramı ile güç kazanmış ve kısa sürede tüm dünyada iş hukuku alanında etkili bir borç haline dönüşmüştür[2]. Bu dönemde Almanya’da, ulusal hizmetlere ilişkin düzenlemelerin yer aldığı kanun (AOG- Gesetzes zur Ordunung der nationalen Arbeit), işçinin işverenine karşı sadakatle davranma borcu altında olduğu yolunda katı hükümler içermektedir[3]. Böylece sadakat borcu, işçinin işverenin haklı menfaatlerini var gücüyle savunması ve bu menfaatleri zarara uğratacak her türlü davranıştan kaçınması şeklinde tanımlanmıştır. Temelini Alman Ulusal Hizmet Kanununda (AOG) bulan işçinin sadakat borcu, zaman içinde işçi lehine yumuşayarak günümüze kadar ulaşmıştır.

Sadakat borcu Alman Hukukunda geçmişte olduğu gibi hala bugün de işyeri ile işçiyi işverenin otoritesi altındaki birlik olarak kabul eden paternalist anlayışın bir ürünü olarak değerlendirilmektedir. Bu durum ise işçinin her an işten çıkarılabileceği, iş güvencesinden yoksun bir iş hukuku sistemini çağrıştırmaktadır. Bu nedenle Alman Hukukunda gelinen noktada, işçinin sadakat borcu adı altında bir borca yer verilmemekte ancak sadakat borcu, işçinin tüm yan borçlarının özünde bulunan bir üst kavram olarak nitelendirilmektedir. Yeni görünümüyle sadakat borcu, “işverenin haklı menfaatlerini gözetme” (Rücksichtpflicht) şeklinde varlığını sürdürmektedir[4]. Bu borç, Alman Medeni Kanununun (BGB) ikinci kitabında yer alan genel borç ilişkileri kapsamında değerlendirilmektedir. İşçinin sadakat borcu tüm sözleşmesel ilişkiler açısından, edimin doğruluk ve güven kuralına göre ifa edilmesine ilişkin BGB §242 hükmüne dayandırılmaktadır. Söz konusu hükme göre, “Borçlu edimini işlem hayatının gereklerini de dikkate alarak dürüstlük kuralının gerektirdiği gibi ifa etmelidir.”[5]. Yine tüm borç ilişkilerine hâkim genel hükümler kapsamında, “Borç İlişkisinden Kaynaklanan Haklar” başlıklı BGB §241/ 2’ye göre “... her iki taraf da borç ilişkisinin içeriğine uygun olarak diğer tarafın haklarını, malvarlığını ve çıkarlarını gözetmekle yükümlüdür.”[6]. Kanaatimizce, bu görünümüyle dahi Alman Hukukunda işçinin sadakat borcunun bütünüyle ortadan kalkmış olduğunu söylemek mümkün görünmemektedir. Zira işçinin işverenin haklı menfaatlerini koruma yükümülülüğü, isim değiştirmiş olsa dahi varlığını sürdüren bir borçtur[7].

Türk Hukukunda işçinin sadakat borcu ilk olarak 01.07.2012 tarihinde yürürlüğe giren 6098 sayılı Türk Borçlar Kanununda “Özen ve sadakat borcu” başlığı altında m. 396 hükmü ile açık yasal düzenlemeye kavuşmuştur. Yasal düzenleme öncesinde söz konusu borç öğreti ve Yargıtay tarafından oluşturulan esaslarla ortaya konulmaktaydı[8]. Belirtmek gerekir ki bu düzenlemenin kaynağı mehaz İsviçre Borçlar Kanunu (OR) olup TBK m. 396 hükmü, işçinin sadakat borcuna ilişkin İBK m. 321/a hükmü ile bütünüyle aynıdır[9].

Türk Borçlar Kanunu m. 396 hükmü ile işçiye yüklenilen sadakat borcu, farklı yükümlülükler şeklinde karşımıza çıkmaktadır. Bu borç kapsamında yer alan susma borcu “sır saklama yükümlülüğü” şeklinde somutlaşmaktadır. İş sözleşmesinin devamı sırasında, belirli şartların varlığı halinde işçi, iş sözleşmesinin konusu olan işin yanında başka bir “yan işte çalışmama” ve işverenle “rekabet etmeme borcu” altındadır. Yine sadakat borcu kapsamında işçinin, işyerinde yaptığı işle bağlantılı olarak işvereni “bilgilendirme yükümlülüğü” vardır. Ayrıca işçinin zarar vermekten kaçınma yükümlülüğü kapsamında, kendisine vaadedilen maddi menfaatler karşılığında üçüncü kişilerin yararına davranış sergilemesi yani “rüşvet alması” da sadakat borcu kapsamında yasaktır. İşte bu tebliğde sadakat borcu tanımlandıktan sonra yasal düzenlemelere paralel olarak bu borç kapsamında ortaya çıkan ve yukarıda isimlerini zikrettiğimiz, tasnif edilebilir nitelikteki önemli bazı görünümleri inceleme konusu yapılmaktadır.