1929 tarihli 1424 Sayılı ilk İİK’ dan bu yana mevzuatımızda yer alan konkordato birçok sebeple çok uzun dönem önemli bir uygulama yeri edinemedi ve bir anlamda sahne arkasında kaldı. Ancak iflasın ertelenmesi kurumunun kaldırılması, ekonomik daralma ve yakın zamanda gerçekleştirilen önemli değişikliklerle birlikte konkordato gündeme taşındı ve bir anda uygulaması önemli derecede arttı.

Hukukumuzda, özellikle akademisyenlerin uzun yıllardır üzerinde çalıştığı konkordato kapsamlı ve karmaşık bir cebri icra kurumudur. Çalışmamızın amacı konkordato kurumunu baştan sona incelemek değil, özellikle tüketicileri de ilgilendiren yönleri ile davalara ve takiplere etkisini temel esaslar çerçevesinde açıklamaktır. Bununla beraber, çalışmaya başlamadan önce konkordato hakkında bazı temel hususları belirtmek yerinde olabilir.

Konkordatonun özellikle unsurları itibariyle tam bir tanımını vermek zor görünmektedir. Bununla beraber, unsurlarını ve temel özelliklerini değil sadece amacını dikkate alarak basit bir tanım şu şekilde yapılabilir: Konkordato, borçlarını ödemekte güçlük yaşayan kişilerin yargı mercileri ve alacaklıların gözetiminde anlaşmalarını sağlayarak borçlunun borçlarını ödemesini ve iktisadi hayatına devam etmesini sağlamayı amaçlayan bir cebri icra kurumudur. Vurgulamak gerekirse, adi konkordato, borçlunun malvarlığını ve iktisadi teşebbüsünü tamamen tasfiye yöntemi değildir; sürecin sonunda ticari işletmenin devam etmesi ve alacaklıların ödenmesi amaçlanır. Süreç sırasında, borçlunun mali durumunun düzelmeyeceği anlaşılırsa, konkordato mühletinin kaldırılmasına ve (iflasa tabi borçlu bakımından) borçlunu iflasına karar verilebilecektir.   

15.03.2018 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan 7101 Sayılı İcra ve İflâs Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun[1] ile konkordato hükümleri önemli derecede değişmiştir. Yeni hükümler bakımından ilk dikkat çeken hususlardan biri, değiştirilen hükümlerin yayımı ile birlikte derhal yürürlüğe girmiş olmasıdır. Konkordato hükümlerinin yürürlüğe girmesindeki acelecilik hazırlık aşamalarında da kendini göstermiştir. Taslağın hazırlanması çok kısa bir sürede gerçekleşmiş ve tamamlanmasını müteakip kamuoyu, üniversiteler, sivil toplum kuruluşları ile paylaşma ve görüş alma imkanı bulunmadan[2] 31.01.2018 tarihinde Taslak TBMM Başkanlığı’na sunulmuş ve derhal Adalet Komisyonuna sevk edilmiştir. Adalet Komisyonunda sadece 16 gün kalan Tasarı üzerinde özellikle rehinli alacaklar bakımından önemli değişiklikler yapılmıştır. 28.02.2018 tarihli oturumda, bazı önergeler verilmiş olmakla beraber Kanun aynen kabul edilmiştir. Cumhurbaşkanlığı’na giden ve gelen Kanun, belirttiğimiz gibi 15.03.2018 tarihinde yayımlanmış ve derhal yürürlüğe girmiştir. Düzenlemelerin tasarı halinden kanunlaşıp yürürlüğe girmesi yalnız birkaç ay sürmüştür. İsviçre’de benzer kapsamda hükümler, 2010 yılında taslak olarak (vom 8.9.2010, BBl -Bundesgesetzblatt- 2010 s. 6455-6507) yayımlanmış; sonrasında bazı değişikliklerle Haziran 2013’te (vom 21.06.2013, AS[3] 2013 s. 4111; BBl 2010 s. 6455) kabul edilmiş ve 1 Ocak 2014’te yürürlüğe girmiştir.[4] Benzer kapsamda ve içerikte düzenlemelerin tasarı halinden yürürlüğe girmesi bizde bir buçuk ay; İsviçre’de yaklaşık üç buçuk yıl sürmüştür. Bu hızın bazı olumsuz yansımalarının olabileceği şüphesizdir. Nitekim yürürlükten çok kısa süre sonra, birtakım değişiklikler yapıldığı gibi;[5] bazı diğer değişikliklerin de yapılması öngörülmektedir.

Kanunlaşma sürecinin çok hızlı olmasına karşılık önemli bir altyapısı olduğu ve tamamen uzman bir Komisyon tarafından hazırlanması 7101 Sayılı Kanun’un önemli avantajları arasındadır. Ayrıca Kanun bazı önemli noktalarda, kazuistik düzenlemeler yerine yoruma ve içtihatlarla gelişime açık şekilde boşluklar bırakmıştır. Bu bağlamda, hem öğreti hem de uygulama bakımından üzerinde düşünülecek ve tartışılacak çok sayıda husus bulunmaktadır.

Kanun özellikle kötüye kullanılma bakımından eleştirilmişse de konkordato ilan eden, yani geçici mühlet kararı verilen borçlu sayısının 2018 Aralık ayı itibariyle 846 olduğu bildirilmiştir.[6] 669 KHK[7] ile 31.07.2018 itibariyle iflasın ertelenmesine başvuru imkanı olmadığı ve dolayısıyla bir buçuk yıldır finansal güçlük yaşayan şirketlerin kurtarılmasına ilişkin etkin bir kurum bulunmadığı[8] ve ayrıca ekonomideki ciddi daralma dikkate alındığında sayının hiç de yüksek olmadığı ileri sürülebilir. 

Konkordato hükümlerinin doğrudan tüketicileri de etkilediği açıktır. Zira sadece diğer tacir veya şirketlere mal ve hizmet sağlayan şirketler değil; doğrudan tüketicilere mal ve hizmet sağlayan çok sayıda şirket de konkordato mühleti almış bulunmaktadır. Özellikle inşaat sektörünü etkileyen ekonomik daralma sebebiyle konkordato talebinde bulunan çok sayıda inşaat şirketi bulunmaktadır. Bu bağlamda, konkordato hükümleri ve uygulamasının tüketicileri de yakından ilgilendirdiği söylenebilir.

Çalışmamızda, öncelikle kısaca konkordatonun sözleşmelere etkisini inceleyeceğiz. Burada özellikle satış vaadi sözleşmesi bakımından durumu değerlendirmeye çalışacağız. Akabinde konkordatonun davalara etkisini ele alacağız. Bu başlık altında, açılmış davaların ve açılacak davaların akıbetini; çekişmeli alacakların konkordato sürecindeki durumunu ve bazı özel davalar bakımından konkordatonun etkisini inceleyeceğiz. Son bölümde, konkordatonun takiplere etkisini ele alacağız. Bu bölümde, öncelikle takiplerin durmasına ilişkin genel kural ve kapsamı üzerinde duracağız. Ardından takiplerin durmasına ilişkin kuralın istisnalarını açıklayacağız. Çalışmamız boyunca konkordato sürecinde tüketicilerin karşılaştığını düşündüğümüz sorunları dikkate alarak bu sorunlara değinmeye çalışacağız.