“Milletlerarası Mal Satımına İlişkin Sözleşmeler Hakkında Birleşmiş Milletler Antlaşması” (United Nations Convertion On Contracts for the International Sale of Goods), uygulamadaki adıyla “Uluslararası Satımlara İlişkin Viyana Konvansiyonu”, uluslararası kısaltmasıyla “CISG”, ülkemiz tarafından 7.7.2010 tarihinde imzalanarak gene aynı Anlaşmanın m. 99/2 hükmüne göre imzalanmasından 12 ay sonra, yani 1 Ağustos 2011 tarihinde, “Milletlerarası Mal Satımına İlişkin Sözleşmeler Hakkında Birleşmiş Milletler Antlaşması” resmî çeviri adıyla, yürürlüğe girdi. 1980 yılında 11 ülkenin imzalaması ile başlayan uygulama, 2021 yılı itibariyle 94 ülkeye ulaştı. Birleşik Krallık (UK) hariç, bugün Dünya ekonomisinde üst düzeyde rol oynayan ülkelerin hemen tümü tarafından imzalanan bu anlaşma ile, uluslararası taşınır satışlarına uygulanacak hukuk, katılan ülkeler bakımından yeknesak bir uygulamayı amaçlamıştır.

Antlaşmanın 1.8.2011 tarihinde yürürlüğe girmesi ile, CISG hükümleri aynı zamanda iç hukukumuzun bir parçası hâline geldi. Böylece, Antlaşma hükümleri, milletlerarası özel hukuk mevzuatımız uyarınca uygulanacak bir yabancı hukuk değil, kendi yasamız olarak uygulanmaktadır. Bu noktada ilk değinilmesi gereken sorun, taşınır satımı sözleşmeleri bakımından, artık hukukumuzda iki başlı bir düzenlemenin söz konusu olmasıdır. Zira Antlaşmaya katılan bazı ülkelerden farklı olarak, Türk Hukukunda satım sözleşmesini düzenleyen Borçlar Kanunu hükümlerinde Antlaşma düzenlemesi doğrultusunda bir değişiklik, bir reform yapılmamıştır. Aslında Yeni Borçlar Kanunumuz olan 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun (TBK) kabul tarihine (11.1.2011) bakılırsa, Antlaşmanın getirdiği sistemin borçlar kanunu değişikliği sırasında göz önüne alınması ve bu iki düzenleme arasında paralellik sağlanması, en azından teorik olarak, mümkündü. Ne var ki, kanımca özellikle şu sebeplerle, bu uyumlaştırma gerçekleşmemiştir:

İlk olarak, Antlaşma onaylandığı tarihe kadar maalesef Türk Hukuk Öğretisinde gerekli ilgiyi görmemiş, Prof. Dr. Yeşim Atamer’in “CISG Uyarınca Satıcının Yükümlülükleri ve Sözleşmeye Aykırılığın Sonuçları” adlı 2005 tarihli eseri dışında, özet bilgi veren veya dolaylı değinmeler içeren bazı makaleler hariç, ayrıntılı ve bilimsel derinliğe sahip bir çalışma ortaya konulmamıştır. Antlaşma üzerinde çalışmanın popülerlik ve yaygınlık kazanmaya başladığı yıllarda (2011, 2012, vd.) ise, esasen hem Antlaşma imzalanmış hem de TBK tasarısı üzerinde yıllarca süren çalışmalar sona ermiş ve Meclise havale edilmiş durumdaydı. Maalesef kötü bir alışkanlığımız olan, önceden çalışıp hazırlanmaksızın bir işe girişip, çıkan sorunlarla sonradan uğraşma, burada da söz konusu olmuştur.

İkinci olarak, CISG sistemi bizim de ait olduğunuz Kıta Avrupası Hukuk sistemi ile Common Law hukuk sisteminin özelliklerini birleştirmeye çalışan farklı bir yapıya sahip olduğundan, Borçlar Kanunumuzun buna uydurulması bazı temel kavram ve kurumlarla bunlara dayanan sistematiğini esaslı şekilde değiştirmeyi gerektirmektedir. Üstelik bu değişiklik, aşağıdaki karşılaştırmalardan anlaşılacağı üzere, TBK’nın özel kısmındaki satım sözleşmesi hükümleri ile sınırlı kalmayıp, pek çok genel hükmün değiştirilmesini de gerektirecekti. Aşağıda değineceğim üzere, TBK’nın özellikle borca aykırılık sınıflandırmasını ve kusura dayanan sorumluluk ilkesini değiştirecek bu ölçüde bir reform, öğreti ve uygulamada yaratacağı uyum sağlama zorlukları da gözetilerek, uygun görülmemiştir.

Nihayet, TBK Hazırlama Komisyonu’nun çalışmalara başlarken yaptığı bir değerlendirme sonucunda, komisyonun görevinin, köklü bir borçlar hukuku reformu yapmak değil, Eski BK’nın eskiliği sebebiyle gerek dil gerekse düzenleme olarak yetersiz kaldığı zamanımız ihtiyaçlarına uydurulması, tabiri caizse eksiği ve gediğinin kapatılmaya çalışılması olduğu benimsenmiştir. Eski bir üyesi olarak, kanımca komisyonun hem oluşumu hem imkânları hem de çalışma tarzı bakımından, bu gerçekçi bir tespit olmuştur.

Ne var ki, yukarıdaki sebeplerle Türk Satım Hukuku bakımından doğan iki başlılık, uygulamacılara zorluk yaratacaktır. Örneğin aynı hâkim, önüne gelen davada TBK hükümlerine tabi satım sözleşmelerine başka, CISG hükümlerine tabi satım sözleşmelerine başka kurallar uygulamak zorunda olacaktır. Başta hâkimler olmak üzere uygulamacılar, hem yeni Borçlar Kanunumuz olan TBK hükümlerini hem de CISG hükümlerini, özellikle aralarındaki düzenleme farklılıklarını, iyi bilmek zorunda olacaklardır. Tabi bundan önce, hangi sözleşmelere hangi mevzuatın uygulanacağını da iyi ayırt etmeleri gerekecektir. Uygulamamızın içinde bulunduğu şartları düşününce, özellikle daha TBK ile getirilen yeniliklerin henüz ne ölçüde öğrenilip hazmedildiği kuşkulu iken, CISG düzenlemesini doğru uygulayacak bir düzeye ne zaman gelebileceğimiz hususunda iyimser olmak güç görünüyor.

CISG ile TBK sistemini karşılaştırırken ilk dikkat edilmesi gereken husus, bu Antlaşmanın TBK’nın taşınır satışı sözleşmesine ilişkin özel hükümlerine (m. 209-236), hatta satış sözleşmesine ilişkin hükümlerine (m. 207-281), karşılık gelmekten ibaret bir düzenleme olmayıp; sözleşmelerin kurulması ve geçerlilik şartlarından borçların ifası ve ifa edilmemesine kadar TBK’nın Genel Hükümlerindeki pek çok düzenlemeye de karşılık geldiğidir. Bu bakımdan, CISG, sadece özel borç ilişkileri anlamında taşınır satımı sözleşmesine özgü hükümler topluluğu değil, âdeta, “uluslararası taşınır satımı için hazırlanmış bir kısa borçlar kanunu”dur.

Antlaşmanın önemli bir özelliği de, 1. maddesinde ayrıntılı şekilde düzenlendiği üzere, bir sözleşmenin bu Anlaşmanın uygulama alanına girmesinin şartı, satım sözleşmesinin taraflarının vatandaşlığının değil sadece işyerlerinin CISG tarafı ülkeler olması veya milletlerarası özel hukuk kurallarına göre hukukuna atıf yapılan ülkenin bu Antlaşmaya taraf olmasıdır. Bu şartlardan birinin gerçekleşmesi hâlinde, iki tarafı da Türk olan gerçek veya tüzel kişilerin arasındaki taşınır mal satımı sözleşmelerine de TBK değil CISG hükümleri uygulanacaktır (elbette 2. maddede sayılan istisnalar hariç). Ayrıca bu sözleşmelerin ticari satış olması da şart değildir (gerçi m. 2/a hükmündeki sınırlamalar karşısında, uygulamanın büyük çoğunluğunu ticarî satışlar oluşturacaktır).