1. Manevi Tazminatta Ölçüsüzlük

Manevi tazminat konusunda ilk konuşmamı 2012 yılında İsmet Sungurbey’e Armağan Konferansı’nda yapmıştım. O günden sonra manevi tazminata ortak bir ölçü arayışına girdim. Çok sayıda olgu biriktirdim. Mahkeme dosyalarından örnekler topladım. Yargıtay kararlarını biriktirdim. Sonunda şu tespitler ortaya çıktı:

a) Mahkemelerin aynı dönem içinde birbirine benzeyen konularda hükmettikleri manevi tazminat miktarları arasında derin uçurumlar vardı. O kadar ki aynı hakim aynı dönemde benzer konularda çok farklı kararlar veriyordu. Halen de öyle.
b) Yargıçlar bir zorunluluk varmış gibi, dava dilekçelerindeki manevi tazminat istek tutarları düşük de olsa yüksek de olsa, mutlaka bunların çok altında manevi tazminata hükmetmeyi kural haline getirmişlerdi. Örneğin 50 bin lira istenmişse 20 bin liraya, 20 bin lira istenmişse 5 bin liraya hükmediyorlardı. Ediyorlardı diyorum ama halen durum böyle.
c) Yargıtay Daireleri, manevi tazminat miktarlarını kimi zaman az bularak, kimi zaman fazla bularak, genellikle de fazla bularak bozma kararları veriyorlar; bu kararlarda sıkça 22.06.1966 gün 7/7 sayılı İçtihadı Birleştirme Kararı’ndan söz ediyorlarsa da, mantıklı bir gerekçe ortaya koyamadıkları gibi, anılan İçtihadı Birleştirme Kararı’nda hiçbir ölçü verilmiyor, yolgösterici bir nitelik taşımıyordu.
d) Yargıtay kararlarındaki belirsizlik ve ölçüsüzlük nedeniyle, davacılar ve avukatları da ne miktar tazminat isteyeceklerini bilememekte; istek tutarları hiçbir hesaba ve hiçbir ölçüye dayanmamakta; kimileri yüksek harç ödemeyi göze alarak son derece abartılı rakamlar üzerinden dava açarlarken, kimileri de nasıl olsa en aza indirileceğini düşünerek çok düşük miktarda manevi tazminat istemektedirler.

2. Manevi Tazminata Ortak Ölçü Arayışı

Yukarıdaki tespitlerden sonra manevi tazminata ortak bir ölçü arayışına girdim ve şu sorulara yanıt aradım:

-Manevi tazminat, maddi tazminat benzeri, ancak ondan ayrı bir yöntemle hesaplanabilir mi?
-Bir takım kurallar oluşturularak manevi tazminata az çok ortak bir ölçü bulunabilir mi?
-6098 sayılı TBK’nun 56. maddesinde, hâkimin “uygun miktarda” manevi tazminata hükmedeceği açıklanmış olmasına göre “uygun miktar” ne olmalı, nasıl ve neye göre belirlenmelidir?
-Madde metninde “olayın özelliklerinin” gözönünde tutulacağı açıklanmasına göre, bu “özellikler” neler olacaktır?

Gerek yerel mahkeme ve bölge mahkemeleri, gerek Yargıtay kararlarında, Yasa’nın 56. maddesindeki “uygun 3 miktar”ın ne olması gerektiğinden ve “olayın özelliklerinden” pek söz edilmemektedir.

Yukardaki sorulara yanıt ararken, öğretideki görüşlerden, başka ülkelerdeki uygulamalardan yararlandım; 6098 sayılı TBK’nun 56. maddesinin gerekçesi yolgösterici oldu. Ortak ölçü arayışında nasıl bir sonuca vardığımı açıklamadan önce, manevi zarar ve manevi tazminat nedir, neden, nasıl, hangi durumlarda, kimler manevi tazminat isteyebilir, öğretide manevi tazminat konusunda neler söylenmektedir, manevi tazminatın unsurları nelerdir, bunları anlatmaya çalışacağım.